Een kleine honderd jaar geleden was een Mexicaanse kunstenaar de eerste ter wereld die vrouwelijke voetballers schilderde. Tijdens een expositie in Nederland kreeg hij er geen enkele erkenning voor. Rugnummers geeft die nu alsnog.
Afgelopen weekend is de Vrouwen Eredivisie van start gegaan, met een nieuw logo, een nieuwe sponsor en wekelijkse tv-uitzendingen. Het vrouwenvoetbal wil zo het niveau van de competitie verhogen. Daar horen ook bijzondere verhalen bij, die soms heel diep in de geschiedenis liggen verborgen. In 1928 bijvoorbeeld hingen er in het Stedelijk Museum spectaculaire schilderijen van vrouwelijke voetballers, gemaakt door Angel Zárraga.
In 1928 waren de Olympische Spelen in Amsterdam, inclusief een Kunstolympiade, een vergeten onderdeel van dit evenement. In het Stedelijk Museum werden kunstzinnige uitingen van de sport vertoond, waarna een jury de beste werken beloonde met een gouden olympische medaille – gelijkwaardig aan die van de sporters! Nederland had dat jaar twee olympische kampioenen in de kunst: architect Jan Wils en schilder Isaac Israels.
Zárraga vertegenwoordigde Mexico, ‘met voorstellingen van voetballers, voetbalsters, rugbyspelers, decoratief bont en niet heel aangenaam van kleur, maar soms goed geconstrueerd’, zoals de Telegraaf opmerkte. Op een foto uit 1928 zien we enkele Italiaanse sporters bij het werk van de Mexicaan, zodat we nu nog weten hoe deze schilderijen werden geëxposeerd.
In het algemeen kregen deze inzendingen van Zárraga zeer slechte kritieken in de Nederlandse pers. Leo Lauer, de aartsconservatieve hoofdredacteur van het tijdschrift Sport in Beeld, was woedend, omdat de weergave van sporters volgens hem niet realistisch genoeg waren en al helemaal niet gebaseerd op fysiologisch onderzoek. Ook de verslaggever van het Nieuwsblad van het Noorden zag er niets in. ‘Het eenige wat hij ons leert, is dat in Mexico ook de vrouwen voetballen, waar ze me niets onsympathieker om zijn.’ Dat Franse voetbalsters model hadden gestaan, wist de journalist blijkbaar niet.
Uit deze beoordelingen blijkt hoe ver sport en kunst van elkaar kunnen staan en hoe weinig kennis er was over de Mexicaan, die in diezelfde tijd internationaal werd geroemd vanwege zijn revolutionaire gebruik van voetballers in de moderne kunst. In zijn eigen land wordt hij inmiddels beschouwd als één van de belangrijkste creatieve geesten van honderd jaar geleden. Sommige schilderijen van zijn hand worden tegenwoordig verkocht voor miljoenen dollars!
Zárraga was in ieder geval de eerste kunstenaar ter wereld, die voetbal gebruikte in zijn werken, zo schreef de Italiaanse journalist Lamberto Rinaldi vorig jaar op Art Tribune. In 1922 maakte hij Las Futbolistas, waarop de Griekse mythologische figuren Aglaia (schoonheid), Euphrosyne (vreugde) en Thaleia (geluk) werden geportretteerd, maar dan als de Franse voetbalsters Jeannette Ivanoff (zijn echtgenote), Henriette Comte en Théresè Renault, spelend voor Les Sportives de Paris, dat in 1922 de eerste Franse voetbalbeker voor vrouwen had gewonnen. Daarmee was Zárraga ook de eerste kunstenaar, die het vrouwenvoetbal vastlegde op doek.
"Wat opvalt in Zárraga's schilderij zijn de benen van de drie vrouwen, sterk, krachtig, vol spieren", aldus Rinaldi. "Een detail dat een schandaal veroorzaakte, dat niet klopte in de vrouwelijke opvatting van de jaren twintig." In reactie op deze kritiek bracht de schilder enkele kleine wijzigingen aan door bij één van de speelsters een oorbel toe te voegen en bij een andere een horloge. Rinaldi: "Het resultaat is een nieuw beeld van de vrouw, anders, modern, out of the box." Zárraga liet zo zien dat voetbal voor iedereen is, ongeacht het geslacht – iets wat een eeuw later ook in Nederland is geaccepteerd.
Zárraga stond vanaf dat moment bekend als de eerste grote voetbalschilder ter wereld. In Nederland kreeg hij alleen niet die waardering van de conservatieve sportwereld, net als in 1932 op de Kunstolympiade in Los Angeles. Bijna honderd jaar later kan de Nederlandse sport dat alsnog doen, in dit geval de Vrouwen Eredivisie, door op creatieve manier zijn werk te gebruiken voor marketing. En nog gratis ook, want Las Futbolistas is opgenomen in het publieke domein en dus vrij te gebruiken.
Zo komt er dan alsnog de erkenning voor de kunstenaar, die zo lang geleden al liet zien dat voetbal voor iedereen is, net als wat nu de gedachte is van de Vrouwen Eredivisie. Want het schilderij is dan al bijna honderd jaar oud, maar de boodschap is nog steeds hetzelfde.
Foto: Las futbolistas - Ángel Zárraga. Wikimedia (CC)
Elke sport heeft rugnummers, maar zonder een naam zijn het slechts cijfers. In de rubriek Rugnummers duiken sporthistorici Jurryt van de Vooren en Micha Peters daarom wekelijks in bijzondere verhalen, prestaties en gebeurtenissen uit de sportgeschiedenis. Ook dit soort verhalen op maat voor je eigen sportorganisatie? Neem dan contact met Arko Sports Media voor de mogelijkheden.
