Het WK allround schaatsen is dit weekend in Inzell. Gonne Donker was in 1937 de eerste Nederlandse vrouw op dit toernooi. In haar voormalige woonplaats Ilpendam wordt een plein naar haar vernoemd.
De jaren zestig van de vorige eeuw worden doorgaans beschouwd als het begin van het Nederlandse vrouwenschaatsen op de langebaan. Atje Keulen-Deelstra, Stien Kaiser en Carry Geijssen zijn enkele van de pioniers uit die tijd met wereldtitels en olympische medailles. Ze overschaduwen daarmee de schaatscarrière van Gonne Donker, die in de jaren dertig al hele mooie resultaten boekte op de ijsbaan.
Donker stond op 26 januari 1933 voor het eerst in de krant. Als veertienjarige schaatste ze een direct duel tegen Ma de Dood uit Landsmeer, in die tijd in de buurt een bekende hardrijster. "Op het midden der baan suist Gon met mannenslagen de Landsmeerder favoriete voorbij", aldus een lokale verslaggever. Vanuit zijn auto keek vader Donker, de plaatselijke huisarts, naar deze wedstrijd. "Gon heeft den eerste", schreeuwde hij naar iedereen die het wilde horen.
Donker had het geluk dat precies in die tijd de kunstijsbaan in Amsterdam werd geopend, gelegen achter het Sportfondsenbad in Oost. Het was de eerste van ons land. Ze reisde daarom veel naar Amsterdam voor trainingen en wedstrijden. Donker kreeg daarbij steun van haar persoonlijke trainer Cor Jongert, in 1940 één van de vijf winnaars van de Elfstedentocht na het zogenaamde Pact van Dokkum.
De verrichtingen van de jonge schaatsster kregen al snel nationale aandacht. Na een jaar werd ze zelfs geselecteerd door de schaatsbond voor trainingen in Davos en om er mee te doen aan het WK allround schaatsen van 30 en 31 januari 1937. Haar uitverkiezing voor het wereldkampioenschap was uniek, want tot dat moment had de KNSB nog maar weinig belangstelling getoond voor het vrouwenschaatsen. Als enige vrouw zat ze opeens in een Nederlandse mannenploeg in Davos.
Donker greep deze gelegenheid met beide handen aan, want het was voor haar de enige kans om serieuze wedstrijden te rijden. Voor de Tweede Wereldoorlog werden er nog géén Nederlandse schaatskampioenschappen voor vrouwen gehouden, géén Europese kampioenschappen en ze konden ook nog niet meedoen aan de Olympische Spelen.
Donker reed vervolgens op alle afstanden de snelste tijd ooit door een Nederlandse vrouw, op de 500, 1000, 3000 en 5000 meter. De KNSB erkende die tijden echter niet als officiële records, omdat ze in het buitenland waren gereden. Van de zes deelnemers eindigde ze op de één-na-laatste plaats. Daar had iedereen eigenlijk wel rekening mee gehouden, gezien de concurrentie uit Noorwegen en Finland waar op een veel hoger niveau werd geschaatst.
Desondanks was Ilpendam in een feestroes. De plaatselijke voetbalclub organiseerde meteen een huldiging. Fanfarecorps Volharding blies er de hele avond lustig op los. Aan het eind van het feest nam Donker zelf het woord: "Ik kan wel een beetje schaatsenrijden, maar spreken niet. Daarom als jullie wat meer wilt weten en foto’s wilt zien, kan je gerust bij me thuiskomen!"
Ook de KNSB was blijkbaar tevreden met de resultaten, want Donker werd een jaar later opnieuw naar het buitenland gestuurd voor trainingen en een wereldkampioenschap – dit keer in Hamar en Oslo. Het jaar ervoor had ze aan haar conditie gewerkt, zowel op de kunstijsbaan in Amsterdam als op de fiets. Ook trainde ze enkele malen met de mannen mee in het Olympisch Stadion. Op het WK eindigde ze op de zesde plaats, met zelfs een podiumplek op de 500 meter.
In 1939 deed Donker in het Finse Tampere voor de derde opeenvolgende keer mee aan het WK, tevens de laatste keer. Ze won de 500 meter en was daarmee de eerste Nederlandse vrouw die dit bij een internationale schaatswedstrijd presteerde.
En toen brak de oorlog uit, in 1939 nog niet in Nederland weliswaar, maar toch werd het WK van 1940 afgelast. In plaats van een verblijf in het buitenland verloofde Donker zich die winter met Hendrik Zwarensteyn, geboren in Indië, gestudeerd in Leiden en vlak voor de oorlog als advocaat in Den Haag terecht gekomen. Tijdens de mobilisatie kwam hij in Zaandam en ontmoette daar Donker. In mei 1941 volgde het huwelijk, dat door Polygoon in het bioscoopjournaal werd vertoond.
De oorlog en het huwelijk betekende het einde van het schaatsleven van Donker. Haar echtgenoot begon na de oorlog een loopbaan bij de Nederlandse Kamer voor Koophandel, eerst in België en Luxemburg en daarna in de Verenigde Staten, om er uiteindelijk met het gezin in 1950 te gaan wonen. De echtgenoten kregen vier kinderen en vijf kleinkinderen.
Donker overleed op 5 februari 2005 in de VS. In haar eigen land was ze aanvankelijk een vergeten sportpionier, maar daarin is gelukkig verandering gekomen. Bijna twintig jaar na haar dood eert Ilpendam haar namelijk met een eigen straatnaam: het Gonne Donkerplein. Op 18 mei is de officiële onthulling.
Fotobijschrift: Gonne Donker tijdens het NK Langebaan schaatsen in Heerenveen 1940. Deze foto stond op 2 februari 1940 in de Delfsche Courant. Foto via Delpher / Wikimedia Commons.
