Een half jaar geleden was ik namens ESPRIT aanwezig op de Safe Sport Conference in Londen, waar ik tijdens één van de vele presentaties omver werd geblazen door professor Jennifer Gomez. Deze krachtige, zwarte vrouw wist ons te wijzen op onze niet-diverse samenstelling van het publiek en de bias die hiervan het gevolg kan zijn binnen ons werkveld. Een golf van ongemak als gevolg van deze confrontatie. Sometimes the truth hurts. Of kan het op zijn minst ongemakkelijk aanvoelen. Precies waar ook de inhoud van haar reden over ging: ‘institutional courage’.

Met institutionele moed voorziet Gomez, verbonden aan de Boston University als onderzoeker op het gebied van Cultural Betrayal Trauma, een toekomst waarin onze (sport)instituten handelen vanuit moed, met accountability, transparantie, en waarbij er actief gestreefd wordt naar gerechtigheid en het doorvoeren van veranderingen waar nodig. Ongeacht het ongemak, risico en de korte termijn kosten.

De kwestie Overmars

Hoe ziet zoiets er in de praktijk uit? Neem bijvoorbeeld de kwestie Marc Overmars en het besluit dat de FIFA overnam van de KNVB en het ISR, om Overmars 1 jaar wereldwijd te schorsen. Onlangs werd bekend dat Overmars in beroep gaat tegen dit in zijn ogen buitenproportionele besluit. Los van de juridische haalbaarheid van de beslissing, is het interessant om het vanuit het oogpunt van institutionele moed te bekijken.

In wezen zegt de FIFA: "Jij hoort niet in de voetbalfamilie thuis." Maar in hoeverre neem je als voetbalinstituten, FIFA, KNVB en Ajax, de verantwoordelijkheid voor wat zich op de werkvloer heeft kunnen afspelen, als je iemand de deur wijst? Bij mij rijst ook de vraag welk signaal je geeft met een besluit als deze? Ja, de slachtoffers zijn gehoord en hij zit voorlopig op de bank. Maar wat verandert een maatregel als deze nou daadwerkelijk? Voor de slachtoffers, Overmars, de clubs en de voetbalcultuur?

Haantjes-cultuur

Natuurlijk is iemand op de eerste plaats verantwoordelijk voor zijn of haar eigen gedrag en dragen we allemaal dus de consequenties van ons eigen gedrag. Maar wat als Overmars, gepokt en gemazeld binnen het voetbalsysteem, hierin te weinig is aangesproken op zijn gedrag? Wat als de voetbalomgeving een omgeving is van haantjes? Waarbij de diepgang van het gesprek niet verder gaat dan ‘bier-tieten-voetbal’? Wat als je je als vrouw niet veilig voelt om je grens aan te geven, als er een ongepaste grap wordt gemaakt? Wat als je aan niemand je verhaal durft toe te vertrouwen, omdat de decision makers de kleedkamer met elkaar gedeeld hebben en samen diepte- en hoogtepunten beleefd hebben? Wat als leidinggevenden de andere kant opkijken, in de hoop dat het wel weer overwaait? Hij bedoelde het immers niet zo. Wat als er niets gedaan wordt, als jij als vrouw (of man) in dit mannenbolwerk durft op te staan en het probleem aankaart? Wat als…

Waar ligt de verantwoordelijkheid?

Een heleboel ‘what ifs’ en uiteraard geheel hypothetisch, maar mogelijk helpt het bij het schetsen van de situatie en bij de beeldvorming van de mogelijke voetbalcultuur. De vraag is of je het dan één iemand kan aanrekenen of dat de verantwoordelijkheid breder ligt. Mogelijk zelfs voorbij de grenzen van een voetbalclub. Want de voetbalcultuur stopt niet bij de poorten van het stadion. Dat laten alle geweldsdelicten, spreekkoren, ongeregeldheden rondom wedstrijden zien. Ook de toenemende cijfers van agressie van spelers, coaches en ouders langs de kant tegen scheidsrechters laten dit zien.

Dus fantastisch, en onoverkomelijk, dat Ajax een drastische cultuuromslag poogt te maken. Maar het houdt natuurlijk niet op bij Ajax. Of bij Overmars. Het is een begin. Waarbij niet alleen Ajax of Overmars in de spiegel moeten kijken. Maar waarbij de gehele voetbalwereld uitgenodigd wordt een goed gesprek met zichzelf te voeren. Wat draag jij vanuit jouw rol bij aan een cultuur waarin iedereen zich veilig voelt en er met plezier gevoetbald kan worden? Van bestuurder van een Eredivisieclub tot de trainer in de 3de divisieclub. Van de ouder op zaterdagochtend langs de zijlijn tot de vrijwilliger achter de bar. Iedereen is onderdeel van dit systeem, dus iedereen kan impact maken. Hoe klein dan ook. En impact maken kan ook betekenen, dat je de scheids zijn of haar werk laat doen en je je opmerkingen voor je houdt.

Inclusie of cancelen?

Om als systeem te leren wat er nodig is om te voorkomen dat excessen van grensoverschrijdend gedrag, zoals in het geval van Marc Overmars, in de toekomst blijven plaatsvinden, is bewustwording van een ieders rol en impact hard nodig. Daarnaast gaat institutionele moed mijns inziens ook over inclusie. Voorbij de impuls om iemand direct uit de organisatie (of selectie) te verwijderen. Te cancelen. Hiermee kom je niet tot de kern van het probleem en los je op de lange termijn niets op. Om een cultuuromslag te maken binnen bijvoorbeeld het gehele voetbalsysteem is er meer nodig dan rotte appels overgooien. Hoor en wederhoor, het gesprek aangaan met zowel slachtoffers cq overlevers alsmede met de overtreders. Op zoek naar de waarheid en gerechtigheid, verantwoordelijkheid dragen, transparant zijn en waar nodig veranderingen doorvoeren. Ook als het onaangenaam, moeilijk en kostbaar is.

Be brave!