Op een nog wat frisse septemberochtend in Oosterbeek, tussen heide en nevel, lopen tienduizenden mensen zwijgend langs de graven. 81 jaar na de Slag om Arnhem is de stilte van duizenden wandelaars misschien wel het krachtigste antwoord op het lawaai van oorlog en polarisatie.

Soms zegt een stilte meer dan een luide politieke speech.

In september 1944 werd in mijn woonplaats Oosterbeek hevig gevochten tijdens de Slag om Arnhem. Op talloze plekken, in huizen en openbare gebouwen, zijn nog steeds de inslagen van kogels zichtbaar. Gruwelijk. De operatie had tot doel om via luchtlandingen een snelle doorstoot naar het Ruhrgebied te forceren. Maar het lukte opperbevelhebber Montgomery niet de brug over de Rijn in te nemen. Na een week van hevige strijd moest commandant John Frost, die het was gelukt om met ongeveer honderd Britse Airborne-militairen de Arnhemse kant van de strategisch gelegen brug te bereiken en te bezetten, de hoop opgeven. Arnhem bleek, zoals later werd gezegd, “a bridge too far.” Operatie Market Garden werd daarmee een fiasco. Tijdens deze slag kwamen naar schatting tussen de 15 en 20.000 mensen (militairen en burgers) om het leven.

Na de verloren slag werden zo’n 150.000 inwoners van Arnhem en omringende dorpen, zoals Oosterbeek en Renkum, door de Duitse bezetter gedwongen geëvacueerd naar andere delen van Nederland. Een soort etnische zuivering. Zij konden pas terugkeren naar hun huizen na de bevrijding in mei 1945. Voor veel families, ook in mijn omgeving, bleven de littekens zichtbaar.

Arnhem en de Airborne

Nog steeds leeft dit trauma diep in de samenleving in en rond Arnhem. Vooral in de maand september, wanneer de verschillende herdenkingen plaatsvinden en ook de verbinding wordt gemaakt naar de huidige onrustige geopolitieke spanningen. Het besef dat vrede nooit vanzelfsprekend is, dringt zich steeds weer op.

Sport speelt bij al die herdenkingen een hele belangrijke rol. Een verbindende rol. In het eerste weekeinde van september doen sinds het einde van de oorlog duizenden mensen mee aan de Airborne Wandeltocht. Genoemd naar de 1ste Britse Airborne Divisie, die destijds via luchtlandingen de Arnhemse brug in handen probeerde te krijgen. Dit jaar liep ik weer eens mee. Samen met mijn dochter Marit en met ruim 36.000 andere wandelaars. Nooit eerder deden zoveel mensen mee. Dat zegt veel. Het was bovendien hoopvol om te zien hoeveel jongeren deelnamen. Zij dragen de verhalen verder, zoals de veteranen dat ooit deden. De Airborne Wandeltocht staat inmiddels te boek als het grootste ééndaagse wandeltocht én herdenkingsevenement ter wereld. Uit de reacties van medewandelaars maakte ik op dat velen zich zorgen maken over de toenemende dreigingen in de wereld. Die lijken steeds dichterbij. Vanwege de verschillende opvattingen over bijvoorbeeld Oekraïne en Gaza nemen de spanningen steeds verder toe. Niet allen in de politiek, maar ook in onze samenleving.

Verbindende werking van sport

Ik vind het mooi en hoopvol om te zien dat sport blijkbaar nog steeds die extreem verbindende werking heeft. In die zin zag ik deze sportieve wandeltocht als een stil, respectvol en gepast protest tegen al het wapengekletter in de wereld en de gevolgen daarvan, waaraan onze samenleving ook niet meer kan ontkomen. Het herinnert mij ook aan andere momenten waarop sport als brug fungeerde: Nelson Mandela die in Zuid-Afrika rugby inzette om verdeeldheid te helen. Of de Olympische Spelen, die ondanks alle controverses, toch telkens weer atleten van over de hele wereld samenbrengen op het ‘field of play.’

Tegelijkertijd denk ik aan hoe sport elders vaak wordt misbruikt voor propaganda of politieke profilering. Waar de Spelen van Berlijn in 1936 door Hitler werden gebruikt als etalage van macht, of waar het WK van 1978 in Argentinië diende als uithangbord voor een wrede militaire junta, zien we ook vandaag de dag hoe sport steeds vaker een podium wordt voor maatschappelijke spanningen. Zo werd de Spaanse Vuelta dit jaar in Madrid overschaduwd door felle protesten rond de Israëlische wielerploeg, waardoor de slotetappe zelfs voortijdig moest worden afgebroken. Een pijnlijke illustratie van hoe de internationale sportarena niet ontkomt aan geopolitieke belangen.

Juist daarom zijn de stille wandelpassen in Oosterbeek en de bezinnende kilometers van de Airborne Freedom Run een hoopvol tegengeluid: sport als verbindende kracht in plaats van splijtzwam.

Finish onder de John Frostbrug

Vanuit dat perspectief heb ik ook diep respect en bewondering voor hoe de militairen van de Lucht Mobiele Brigade in Schaarsbergen (ook wel de moderne Airborne-variant genoemd van hun Britse collega’s van destijds) hun inzet tonen tijdens de september-herdenkingsmaand.

Zo spelen ze een belangrijke rol bij de Airborne Freedom Run (AFR), die in het tweede weekeinde van september in en om Arnhem wordt georganiseerd. Behalve dat veel militairen met de kenmerkende rode baretten zelf meedoen met één van de vele hardloop- of trailrunonderdelen, ondersteunen ze het evenement ook met praktische inzet.

Alle onderdelen finishen onder de iconische John Frostbrug in Arnhem. Waar anders. De geschiedenis als finish. En dat nadat een groot deel van de bijna zesduizend lopers onderweg de mogelijkheid heeft gehad om even op de Airborne begraafplaats in Oosterbeek te stoppen voor een moment van reflectie en bezinning. De tijd kon dan even letterlijk worden stilgezet. Alle lopers dragen op hun startnummer de naam van één van de gesneuvelde soldaten met zich mee. Op de oorlogsbegraafplaats gaan ze op zoek naar het graf van de desbetreffende militair om een saluut te brengen. Indrukwekkend.

Saamhorigheid en volharding

Als inkomend voorzitter van de Stichting Airborne Freedom Run kan ik niet anders dan buitengewoon trots zijn op wat partners als Sportcentrum Papendal, de betrokken Airborne-gemeenten, de Luchtmobiele Brigade, de sponsors uit het bedrijfsleven en andere suppliers de afgelopen jaren hebben opgebouwd. Diepe buiging, en dat doe ik ook voor de vrijwilligers van de Airborne Wandeltocht.