Zijn sport en politiek gescheiden of niet? De vraag is weer actueel vanwege een Ajax-reisje naar Qatar komende winter. Sporthistoricus Wim Zonneveld ontdekte dat een CDA-motie uit 1979 dit debat nog steeds bepaalt.
Ajax gaat in de winterstop naar Qatar om de gloednieuwe WK-stadions te testen, gebouwd door gastarbeiders onder mensonterende omstandigheden. Mensenrechtenorganisaties pleiten daarom voor een boycot, maar volgens Ajax moeten we sport en politiek van elkaar scheiden. Deze discussie is een voorproefje in aanloop naar dat WK van 2022: wat moet Oranje doen als het zich plaatst?
Sporthistoricus Wim Zonneveld gaf twee weken geleden een lezing in Drachten op een bijeenkomst van Stichting De Sportwereld over sport en politiek. Hij vertelde daarin dat dit onderwerp precies veertig jaar geleden al eens hoog opliep, tot in de Tweede Kamer toe.
Het begon in aanloop naar het WK tafeltennis van 1979 in de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang, in een land geleid door de marxistische autocraat Kim Il-Sung. Zonneveld: "Er ontstond heibel. Niet eens het bewind zelf was het probleem, maar vooral dat de organisatoren een paar weken voor aanvang weigerden om Israël toe te laten. Aanvankelijk sprak de internationale tafeltennisbond harde taal tot de Noord-Koreaanse organisatie, maar hoe dichter het WK nader, hoe harder de bond begon in te binden." De Nederlandse ploeg nam gewoon deel met mooie prestaties voor de 17-jarige Bettine Vriesekoop.
Deze affaire raakte een snaar in de Nederlandse politiek met een belangrijke rol voor Sytze Faber van het CDA. "Hij betoogde in de Tweede Kamer dat er grote onduidelijkheid in de sportwereld was ten aanzien van Israël", aldus Zonneveld. Faber diende daarom op 2 mei 1979 een motie in die de regering moest aansporen tot een gedragslijn. Nadat die was aangenomen ging VVD-staatssecretaris Gerard Wallis de Vries van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk (CRM) ermee aan de slag.
Net in die tijd speelde een andere zaak: de Olympische Spelen van 1980 in Moskou. Vanwege de Sovjetinval in Afghanistan in 1979 was die zeer omstreden en zo kwam Faber weer in beeld. Of de regering zich zijn motie nog herinnerde? Die besloot daarop in eerste instantie om de sportbonden zelf maar te laten beslissen om wel of niet naar deze Spelen te gaan. Dankzij dit typische polderbesluit gingen de Nederlandse hockeyers niet, maar andere sporters uit ons land weer wel.
In september 1980 presenteerde CDA-minister Til Gardeniers van CRM dan eindelijk het officiële regeringsstandpunt over discutabele sportevenementen, enkele maanden ná de Spelen in Moskou. Hierin werden heel veel woorden gebruikt om helemaal niets te zeggen: ‘Hoewel de Regering in aangelegenheden, die in eerste instantie om een beoordeling door de landelijke sportorganisaties vragen, evenzeer een standpunt kan bepalen, ligt de verantwoordelijkheid voor de beslissingen uiteindelijk bij die organisaties zelf.’
De regering erkende zo dat de sportwereld inderdaad vaak worstelde met politieke en maatschappelijke problemen rond discutabele evenementen, maar dat de politiek daarin geen partij zou kiezen.
Zo ook in december 1980 toen het Nederlands elftal zich meldde in Uruguay voor de zogenaamde Mundialito:een minitoernooi vanwege het vijftigjarige bestaan van het WK voetbal. Alle eerdere wereldkampioenen deden mee, behalve Engeland. Nederland, als verliezend finalist van 1974 en 1978, was de vervanger. In Uruguay heerste sinds 1976 een militaire junta, die de bevolking terroriseerde en de grondwet had afgeschaft.
Zonneveld: ‘De Tweede Kamer nam een motie aan waarin deelname onnodig en ongewenst werd genoemd, maar minister Van der Klaauw herinnerde de parlementariërs aan de nu bestaande politieke richtlijn. Weliswaar werden in het dictatoriaal geregeerde Uruguay de mensenrechten vertrapt, maar als mondige burgers moesten de KNVB-bestuurders nu zelf uitmaken of ze zouden gaan.’ De KNVB ging inderdaad, ondanks de talloze protesten binnen deze organisatie, tot stakingen in het amateurvoetbal aan toe.
Die richtlijn bepaalt nog altijd de Haagse politiek – of het nou over Ajax gaat, het WK voetbal van 2022 of een nog onbekend onderwerp. Als het debat over sport en politiek ooit weer de Tweede Kamer haalt, is er nog steeds een veertigjarige vluchtheuvel voor alle besluitelozen.
Fotobijschrift: Tijdens de KNVB bondsvergadering werd gedemonstreerd tegen deelname van het Nederlands elftal aan de mini-WK in Uruguay. Foto: Rob Bogaerts/ Anefo / Nationaal Archief
Elke sport heeft rugnummers, maar zonder een naam zijn het slechts cijfers. In de rubriek Rugnummers duiken sporthistorici Jurryt van de Vooren en Micha Peters daarom wekelijks in bijzondere verhalen, prestaties en gebeurtenissen uit de sportgeschiedenis. Ook dit soort verhalen op maat voor je eigen sportorganisatie? Neem dan contact met Arko Sports Media voor de mogelijkheden.
